Piec kaflowy

Pisząc tekst do studenckiego projektu Youth in the country zdałem sobie sprawę z tego, że polska fotografia omija właściwie problemy prowincji. Cokolwiek by to określenie znaczyło, bo jeszcze do niedawna byłem skłonny walczyć o „nieprowincjonalność” Wrześni, pozostawiając termin dla miejscowości znacznie mniejszych, ale ostatnio zacząłem mieć jednak wątpliwości... Prowincjonalizm nie zależy od liczby mieszkańców, nie zależy od bezrobocia, ilości przybytków kultury czy tego, co pija się w knajpach – zależy od mentalności, kompleksów, od tego czym się kierujemy w decyzjach. Tak więc na razie z ocenami wolę być ostrożny.
Po kilku napisanych zdaniach zacząłem w pamięci poszukiwać fotografii rejestrujących prowincjonalną rzeczywistość. Okazało się, że nie ma ich wiele – przynajmniej realizacji głęboko wnikających w problem życia na wsi czy w małych miejscowościach. Na pierwszym miejscu stawiałbym Zapis socjologiczny - humanistyczny cykl Zofii Rydet, dokumentujący w latach 1978-1990 odchodzący obraz polskich wsi, składający się głównie z portretów wykonanych we wnętrzach chłopskich chałup. W estetyce fotoreportażu w latach 70. i 80. codzienność małych miasteczek zapisywał Jerzy Piątek (Smutek prowincji), zaś Andrzej Różycki wykorzystywał ludyczność i elementy wiary chrześcijańskiej do tworzenia kolaży (np. cykl Koszulki Marii Panny, lata 80.). Po estetykę dokumentu sięgnął (od 1999) Wojciech Prażmowski, który w cyklu Biało-czerwono-czarna ukazał zmiany zachodzące na prowincji w czasach przemian politycznych i ekonomicznych. Warto też wspomnieć Powidoki z Polski Witolda Krasswoskiego, który dokonał zapisu takich zjawisk, jak upadające PGR-y czy fenomen disco-polo. I to tyle? Nie do końca...
Początek XXI wieku okazał się inspirujący dla kilku fotografów, bo w 2001 Krzysztof Zieliński pokazał swój cykl Hometown, zrealizowany w niewielkim Wąbrzeźnie, a Andrzej P. Florkowski po 30 latach skopiował fotografie z Kościana, które złożyły się na ubiegłoroczną wystawę w Galerii Fotografii PF w Poznaniu. Powiat wrzesiński jest fotograficznie dokumentowany przez Waldka Śliwczyńskiego, regionalistę i fotografa, szukającego rozsypujących się budowli w dawnych gospodarstwach rolnych. Całość ma zostać pokazana w marcu w muzeum regionalnym we Wrześni. Z tym ostatnim wspólnie budujemy coś na kształt wrzesińskiego albumu. Dlaczego? Po co? Kolejne z pytań, które pozostaną bez racjonalnej, tzn. zrozumiałej odpowiedzi.

Ireneusz Zjeżdżałka, z cyklu Sedymentacja, Żerniki, 2005

Mnie od lat interesują wnętrza – zwłaszcza kiedyś prywatne, a więc domy lub biura, gdzie każdy miał swój własny fragment przestrzeni. Lubię szczególnie stare plakaty na ścianach („pornografia” z lat 80., z pism typu „Razem” czy „Żołnierz Polski”, bez śladów depilacji, to absolutny rarytas), stare meble, czy ślady na ścianach po czymś. Taki też jest, rozbierany z roku na rok coraz bardziej, piec kaflowy, sfotografowany w Żernikach – przy każdej wizycie rozdrobniony coraz bardziej, jakby ktoś (na suficie w samym rogu pomieszczenia znajduje się napis stanowiący wizytówkę buszującej tu ekipy - „KOŚCIUSZKI”) chciał go zdemontować do poziomu elementarnych cząstek. W roku 2005 Żerniki składały się z dwóch domów - ten drugi był jeszcze zamieszkały.

Po wykonaniu zdjęcia zadzwoniłem do Tomka, który z pobliskich Podstolic przywiózł składakiem (w typowej foliówce zawieszonej na kierownicy) cztery Tyskie – co się może równać z zimnym browarem wypitym na ruderze niszczejącej obok owczarni? Nawiasem mówiąc owczarni dziś już nie ma, a jak jest z domem, nie wiem.

Heinz Cibulka przed pracą Żerniki, 2005; wystawa Nachbar[in] – The Next Generation, FotoFluss, Wolkersdorf (A), 2007, fot. I. Zjeżdżałka